چكيده

به منظور بررسي سبك اسناد و پيشرفت تحصيلي در دختران و پسران سال سوم دبيرستان ابعاد سه گانه اسناد شامل بعد مكان كنترل (دروني در مقابل بيروني)، بعد ثبات (پايدار در مقابل ناپايدار) و بعد كليت (كلي در مقابل جزئي) در دو موقعيت شكست و موفقيت در 120 نفر دانش آموز از طريق پرسشنامه سبك اسنادي (ASQ) مورد بررسي قرار گرفتند. نمرات بدست آمده از طريق اين پرسشنامه با روش تحليل واريانس تك متغيره و چند متغيره و رگرسيون مورد تحليل قرار گرفت نتايج نشان داد كه ابعاد سه گانه اسناد بين دختران و پسران در موقعيت شكست و موفقيت تفاوت معني داري ندارند. رابطه بين ابعاد سه گانه اسناد و پيشرفت تحصيلي نشان داد كه بجز بعد دروني – بيروني در موقعيت شكست، بقيه ابعاد با پيشرفت تحصيلي رابطه معنا داري ندارند. همچنين تنها متغيري كه تا حدي مي توانستيم از طريق آن تا حدي به پيش بيني تحصيلي دانش آموزان بپردازيم همان بعد دروني –بيروني در موقعيت شكست بود.

 

فهرست مطالب

عنوان	صفحه
فصل اول
مقدمه
زمينه و بيان مسئله	1
اهميت و ضرئرت پژوهش	4
سئولات پژوهش	5
متغيرهاي پژوهش	5
تعاريف مفهومي	6
تعاريف عملياتي	6
فصل دوم:پيشينةنظري وپژوهشي
خلاصه فصل	8
اسناد	9
نظريه هاي اسناد	10
سو گيري هاي اسناد	23
اسنادهاي اصلي	26
ابعاد اسناد	27
اسنادها؛موفقيت وشكست	32
اسناد وجنسيت	35
اسناد وپيشرفت تحصيلي	41
فصل سوم:روش پژوهش
خلاصه فصل	45
روش تحقيق	46
جامعه اماري وروش نمونه گيري	46
ابزار تحقيق	46
روش نمره گذاري پرسشنامه	50
روش اجرا	51
اعتبار وپايايي پرسشنامه	52
روش آماري	54
فصل چهارم:يافته هاي پژوهش
خلاصه فصل	56
يافته هاي توصيفي	57
يافته هاي تحليلي	60
بررسي رابطه ابعاد سه گانه اسنادپس از شكست در دختران وپسران	60
بررسي رابطه ابعاد سه گانه اسناد پس از موفقيت در دختران وپسران	62
بررسي رابطه سبك اسناد با پيشرفت تحصيلي	64
بررسي پيش بيني پيشرفت تحصيلي دانش اموزان در دوجنس دختر وپسربا ابعاد سه گانه اسناد در موفقيت وشكست	68
يافته هاي ديگر	71
فصل پنجم :بحث ونتيجه گيري
بحث ونتيجه گيري	75
محدوديت هاي تحقيق	77
پيشنهادات	77
منابع فارسي	79
منابع انگليسي	81
پيوست ها

 

 

مقدمه

واكنش دانش آموزان در برابر مدرسه و فعاليتهاي كلاسي متفاوت است. اين واكنش در برخي با اشتياق ، در برخي با اكراه و در برخي با امتناع همراه است. از لحاظ مقدار انرژي كه دانش آموزان بكار مي‌گيرند، زمينه اي كه مي‌خواهند كار كنند وياتداوم در زمينه يا كار مورد نظر بين آنها تفاوت وجود دارد.اين تفاوتها به مفهوم انگيزش ارتباط دارد. بنابراين در نظر گرفتن انگيزش در برانگيختن، جهت دادن وتداوم بخشيدن رفتار دانش آموز در فرآيند آموزش و پرورش از اهميت خاص برخوردار است.اما چه سازه‌هايي در اين فرآيند موثرند؟

مطمئناً عوامل زيادي در اين زمينه نقش دارد. از جمله اين عوامل اسناد مي باشد. اسناد به معني نسبت دادن رفتار خود يا رفتار ديگري به علل مختلف مي باشد. نظريه هاي اسناد نيز بر همين اساس به توضيح و تبيين علل رفتار مي پردازند. در حوزه آموزشگاهي، دانش آموزان موفقيت ها و شكست هاي خود را به عنوان يك پي آمد تحصيلي تفسير مي كنند و جوياي علت آن هستند. عمده ترين عواملي كه توسط دانش‌آموزان بكار مي روند عبارتنداز: توانايي ، كوشش ، شانس و دشواري تكليف ، همچنين بررسيها نشان مي دهد كه دانش آموزان ممكن است عوامل نسبت داده شده به عملكرد خود را دروني يا بيروني، پايدار يا ناپايدار وكلي يا اختصاصي بدانند . در راستاي همين تحقيقات آنها علاقمند شده اند كه بدانند آيا جنسيت نيز در اين موضوع دخالت دارد يا خير ؟

برخي روش اسنادي دختران و پسران را متفاوت مي دانند و علت اين تفاوتها را ناشي از فرهنگ مي دانند. پژوهش حاضر اسناد را به عنوان يكي از عوامل مهم انگيزش در دو جنس دختر و پسر و پيشرفت تحصيلي را به عنوان موضوعي كه متأثر از روش اسناد دانش آموزان مي باشد، مورد تحليل و بررسي قرار مي‌دهد.

 

زمينه و بيان مسئله

يكي از عوامل توجيه كننده پيشرفت تحصيلي دانش آموزان كه استعداد يكساني دارند، انگيزش است . به عبارتي در بين دانش آموزان افرادي يافت مي شوند كه علاقه و انگيزش بيشتري از خودشان نشان مي دهند .اين علاقه وانگيزش ، پيشرفت آموزشگاهي آنها را توجيه مي كند .

انگيزش را مي توان بطور كلي نيروي محرك فعاليتهاي انساني و عامل جهت دهنده آن تعريف كرد. به عبارتي انگيزش عامل فعال ساز رفتار انسان مي باشد (سيف ،1379).

از عواملي كه انگيزش دانش آموزان را تحت تأثير قرار مي دهد اين است كه دانش آموزان موفقيتها و شكستهاي خود را به چه عاملي اسناد مي دهند . اين موضوع در يكي از نظريه هاي شناختي مربوط به انگيزش مورد بحث قرار مي گيرد كه نظريه هاي
اسناد [1] نام دارد. مبحث اساسي در اين نظريه ها تحليل علت ومعلولي است كه افراد در مورد رفتار خود و رفتار ديگري بكار مي برند .به عبارتي انسان مي خواهد درباره ساختار علي محيط خويش هرچه بيشتر شناخت پيداكند و بداند رويدادي كه اتفاق مي افتد به چه انگيزه اي قابل اسناد است (خداپناهي ،1379).

نظريه هاي اسناد بطور كلي دو موضوع اساسي را مورد بحث قرار مي دهند كه عبارتند از عوامل علي و ابعاد عليت . عوامل علي بدين معناست كه افراد موفقيتها و شكستهاي خود را به چه علتي اسناد مي دهند .به فرض هايدر[2] (1958) به نقل از هيوستن[3]و همكاران (1993) به چهار علت كلاسيك توانايي ، كوشش ، دشواري تكليف و شانس اشاره مي كند اما مي توان اين عوامل علي را از طريق ابعاد نيز مورد بحث قرار داد. مثلاً هايدر به بعد دروني – بيروني[4] بودن اشاره مي كند . به نظر او استعداد و تلاش از علل دورني و شانس ودشواري تكليف از عوامل بيروني و موقعيتي هستند . واينر[5] به بعد پايداري و قابليت كنترل اشاره مي كند وتوضيح مي دهد كه خلق‌وخو و تلاش هر دو ناپايدارند . ولي خلق و خوبه مراتب كمتر از تلاش قابل كنترل است (سابيني[6]، 1992).كلي[7] (73-1972) به نقل از لوك بدار [8]و همكاران (1999) ترجمه گنجي (1380) ابعاد تمايز[9]، ثبات[10] و همرائي[11] (توافق) را بيان مي كند.

نوع اسنادي كه دانش آموزان به پي آمد تحصيلي خود مي دهند با موضوعاتي در ارتباط

 

است كه پيشرفت تحصيلي را مورد تأثير خود قرار مي دهد. اسنادهاي علي دانش آموزان با انتظارات آنها درباره عملكردهاي آينده ، رفتار تحصيلي آينده و حالات عاطفي دانش آموزان در ارتباط مي باشد. اين تحقيق رابطه دو موضوع جنسيت و پيشرفت تحصيلي را با اسناد مورد بررسي قرار مي‌دهد. موضوع جنسيت در تحقيقاتي از جمله دوئك[12]و همكاران(1978) به نقل از كريمي(1375) ، بير[13]وسلويا[14](99-1998)ودر ايران توسط افرادي چون احدي(1373) و بيابانگرد(1370) مورد بررسي قرار گرفته است.احدي(1373)نمونه خود را از دانشجويان انتخاب مي كند وبيابانگرد فقط بعد كنترل را مورد بررسي قرار مي دهد . در صورتي كه اين تحقيق علاوه بر اين كه دانش آموزان را به عنوان نمونه تحقيق انتخاب مي كند سه بعد مهم اسناد شامل بعد ثبات،بعد مكان كنترل[15]و بعد كليت[16]را مورد بررسي قرار مي دهد. همچنين در مورد رابطه اسناد وپيشرفت تحصيلي نيز تحقيقات زيادي صورت گرفته است.از جمله پترسون[17]و بارات[18](1978)ولفولك[19](1993)، وانير (1994).اين تحقيق با توجه به در نظر گرفتن سه بعد مذكور در دو جنس دختر و پسر رابطه اسناد با پيشرفت تحصيلي را مورد بحث قرار خواهد داد.

اهميت وضرورت پژوهش

از آنجايي كه دانش آموزان علت موفقيت و شكست خود را شناسايي مي كنند در بررسي علت و معلولي اين موفقيتها وشكستها نه تنها به استعداد ، كوشش ، دشواري تكليف وشانس استناد مي كنند همين طور در استنباطهاي خود از ابعاد اسنادي از قبيل دروني بودن ، قابليت كنترل[20]و ثبات نيز استفاده مي كنند .از طرفي اسنادها پيشرفت تحصيلي را نيز تحت تأثير قرار مي دهند.متخصصان تعليم و ترتيب با آگاهي از جوانب مختلف اسناد و رابطه آن با پيشرفت تحصيلي مي توانند به دانش آموزان كمك كنند تابه نتايج مفيدي از نظر تحصيلي دست يابند وبه دانش آموزان ياري دهند تابه كشف علل موفقيت وشكست بپردازند واز اين طريق عملكرد خود را بهبود بخشند
(كريمي ،1375).

همچنين معلمان مي توانند شاگردان را تشويق كنند تا شكست خود را به عواملي ربط دهند كه مي توان آنها را كنترل كرد. در آن صورت مي توان از نتايج زيان آور شكست در دانش آموزان تا حدي پيشگيري كرد(بريج[21]،2001).

با توجه به نياز دانش آموزان و مربيان از شيوه هاي اسناد دهي مطلوب و مناسب و همچنين پيشگيري از نتايج زيان آور پي آمدهاي تحصيلي در دانش آموزان ضرورت تحقيق و پژوهش در اين زمينه لازم و ضروري به نظر مي رسد.

سوالات پژوهش

با توجه به تحقيقات انجام شده در اين زمينه مانند بريج (2001) ، هاستون[22](1994)، بيروسلويا (99-1998)، ولفولك (1993) و تحقيقات انجام شده در ايران چون بيابانگرد (1370) واحدي (1373) ، سوالات زير به ذهن خطور مي كند:

1- آيا بين دختران و پسران در ابعاد سه گانه اسناد پس از موفقيت تفاوتي وجود دارد ؟

2- آيا بين دختران وپسران در ابعاد سه گانه اسناد پس از شكست تفاوتي وجود دارد؟

3- آيا بين نوع اسناد و پيشرفت تحصيلي رابطه اي وجود دارد؟

4- كداميك از ابعاد سه گانه اسناد مي تواند پيشرفت تحصيلي دانش آموزان را تا حدي پيش بيني كند؟

متغيرهاي پژوهش

1- متغيرهاي پيش بين : ابعاد اسناد واسنادهاي علي.

2- متغيرهاي ملاك: پيشرفت تحصيلي.

3- متغيرهاي تعديل كننده: جنسيت (دختر وپسر)

4- متغيرهاي كنترل : سن (ميانگين 5/16 سالگي)، پايه تحصيلي (سال سوم دبيرستان) ، هوش، طبقه اقتصادي و اجتماعي.

 

تعاريف مفهومي

اسنادهاي علي : عللي كه افراد در برابر رفتار خود يا ديگري استفاده مي كنند ، اسنادهاي علي ناميده مي شود.

ابعاد اسناد:

- بعد دروني –بيروني : افراد ممكن است علت رفتار خود و ديگري را به عوامل دروني و بيروني نسبت بدهند.

- بعد پايدار-ناپايدار: افراد ممكن است علت رفتار خود وديگري را به عوامل پايدار يا ناپايدار نسبت بدهند.

- بعد كلي – اختصاصي : آنچه موجب شكست يا موفقيت شخص شده است تنها در موقعيت خاصي اتفاق افتاده است يا گستره كلي دارد (يعني در تمام موقعيتهاي زندگي اتفاق مي افتد).

تعاريف علمياتي

اسنادهاي علي: با توجه به پرسشنامه سبك اسنادي ASQ (پترسون ، سليگمن[23]،باير[24]،آبرامسون[25]،متالسكي[26]،1982) در هر موقعيت اولين سوال ، اسنادهاي علي را معين مي كند . فرد ممكن است علت رويداد را به عوامل مختلفي اسناد دهد .ولي عمده ترين و مهمترين علت مدنظر مي باشد .

ابعاد اسناد: با توجه به پرسشنامه سبك اسنادي نمره فرد در سوال دوم هر موقعيت بعد دروني، بيروني ، نمره فرد در سوال سوم هر موقعيت بعد پايدار-ناپايدار ونمره فرد در سوال چهارم هر موقعيت بعد كلي-اختصاصي را مي سنجند.

پيشرفت تحصيلي: معدل كلي دانش آموزان در ترم گذشته در كل دروس در دو معدل چهارده و بالاتر (براي دانش آموزان با پيشرفت بالا)و پايين تر از چهارده (براي دانش آموزان با پيشرفت پايين)در نظر گرفته مي شود.

در فصل بعد ما به بررسي نظريه هاي مختلف اسناد كه در دو بعد اساسي علتها وابعاد اسناد متمركز مي شوند، مي پردازيم. همچنين سه بعد مورد نظر در اين تحقيق يعني بعد دروني-بيروني ، بعد پايدار-ناپايدار وبعد كلي و اختصاصي مورد بحث قرار خواهد گرفت. رابطه اسناد با پيشرفت تحصيلي و جنسيت در تحقيقات زيادي مورد بررسي قرار گرفته است. اين تحقيقات نيز در فصل بعدي مورد مقايسه و بررسي قرار خواهد گرفت.

 

فصل دوم : پيشينه نظري و پژوهشي

خلاصه فصل :دراين فصل ابتدا مفهوم اسناد تعريف مي شود و سپس به بررسي نظريه هاي مختلفي كه در اين زمينه ارائه شده است، مي پردازيم . دو مفهوم اساسي كه در زمينه اسناد وجود دارد شامل اسنادهاي علي و ابعاد عليت توصيف خواهد شد. موفقيت و شكست در حوزه هاي آموزشگاهي ، جنسيت و پيشرفت تحصيلي از موضوعهاي مرتبط با اسناد مي باشد كه در اينجا مورد بررسي قرار گرفته است.

 

اسناد

قبل از پرداختن به بحث اسناد تعاريفي چند در اين رابطه بيان مي كنيم.

هايدر(1958)به نقل از خداپناهي (1379) مي گويد كه اسناد عبارتست از فرآيندي كه افراد بكار مي برند تا رويدادها(رفتارها) را به عوامل زير بنايي آنها پيوند دهند.

تمز[27]و وريشن[28](1997)توضيح ميدهند كه اسنادها گمانهايي هستند كه درباره علل رفتار ديگران و خودمان داريم . اين گمانها تأثير عمده اي در ارتباطات اجتماعي دارند .

بارتال[29] (1978)اظهار مي دارد كه اسناد استنباطي است كه يك مشاهده گر درباره علل رفتار خود يا ديگران بعمل مي آورد.

ولفولك (1993) اسناد را اين گونه تعريف مي كند كه اسناد چگونگي تبيينات و توجيهات ودرك موفقيتها وشكست ها مي باشد .

تمز و وريشن در مورد اين كه چرا مردم اسناد سازي مي كنند ، توضيح مي دهد كه عمدتاً ساختن اسنادها به اين دليل است كه مردم نياز به درك رفتار خود و ديگران دارند. فرض اساسي صاحبنظران اسناد براين متكي است كه انسان مي خواهد درباره ساختار علي محيط خويش هر چه بيشتر شناخت پيدا كند وبداند كه چه واقعه اي رخ داده است و اين واقعه به چه انگيزه اي قابل اسناد است.

تمز و وريشن (1997) توضيح ميدهد كه مردم علت رويدادي را جستجومي كنند كه آن رويداد توجه آنها را جلب كند ، تأثير شخصي بر آنها داشته باشد و آن رويداد براي آنها غير منتظره باشد.

نظريات مختلفي رابطه بين رفتار، شناخت وجنبه هاي مختلف اسناد ، دلايل اسناد و تأثير فرآيند اسناد بر رفتار را مورد بررسي قرار مي دهند،نظريات اسنادي بر شناخت و ادراك فرد از رويدادها مبتني بوده و بر اين باورند كه انسانها بر انگيخته شده اند تا ساختار رفتارهاي خويش و رفتار هاي ديگران را هر چه بيشتر مورد بررسي قرار دهند و نسبت به آنها شناخت پيدا كنند.

نظريه هاي اسنادي

 

1-attribution

1-Hider

2-Hewstone

3-Internality -externatity

4-Winer

5-Sabini

6-Kelly

7-Luc Bedar

8-Distinctiveness

9-Consistency

10-Consensus

1-Dweck

2-Beyer

3-Sylvia

4-Locus of Control

5-Globality

6-Peterson

7-Barratt

8-Wool folk

1-Controllability

2-Bridges

[22]-Houston

1-Seligman

2-Baeyer

3-abramson

4-Metalsky

1-themes

2-Variation

3-Bartal