دسته بندی سایت
پیوند ها
در سال 2000 در جشنوارة پوسان در كشور كره جنوبي حضور داشتم و در پاسخ اين سؤال كه فيلم بعدي تو دربارة چيست، مي گفتم: دربارة افغانستان. و بلافاصله مورد اين پرسش واقع مي شدم كه "افغانستان چيست؟"
چرا اين چنين است؟ چرا تا اين اندازه مي تواند كشوري در جهان مهجور باشد كه مردم يك كشور آسيايي مثل كره جنوبي حتي نام افغانستان را به عنوان يك كشور ديگر آسيايي نشنيده باشند؟ دليل آن واضح است. افغانستان در جهان امروزه نقش مثبتي ندارد. نه به عنوان يك كشور اقتصادي كه از طريق يكي از كالاهاي آن به ياد آورده شود و نه به عنوان يك كشور صاحب علم كه جهان را از دانش خود بهرهمند كرده باشد و نه به عنوان يك كشور صاحب هنر كه اسباب افتخاري شده باشد.
در امريكا، اروپا و خاورميانه البته وضع فرق مي كند و افغانستان به عنوان يك كشور خاص شناخته مي شود. اما اين خاص بودن نيز معني مثبتي ندارد. آن ها كه نام افغانستان را مي شناسند آن را بلافاصله با يكي از اين كلمات به صورت تداعي ـ معاني به ياد مي آورند. قاچاق مواد مخدر، بنيادگرايي اسلامي طالبان، جنگ با روسيه، جنگ داخلي طولاني.
در اين تصوير ذهني نه نشاني از صلح و ثبات است، نه نشاني از آباداني، پس نه هيچ توريستي را رؤياي سفر مي آورد و نه هيچ بازرگاني را طمع سود.
پس چرا نبايد فراموش شود؟ تا آن جا كه مي توان در كتاب هاي لغت در مقابل كشور افغانستان نوشت : افغانستان كشوري توليد كنندة مواد مخدر، با ملتي خشن و جنگجو و بنيادگرا، كه زنان خود را زير چادرهايي بدون منفذ پوشانده اند. به همة اين ها اضافه كنيد " تخريب بزرگترين مجسمة بوداي جهان" را در باميان افغانستان، كه اخيراً تأثر همة كرة زمين را برانگيخت و تمام اهل فرهنگ و هنر را به دفاع از مجسمة بوداي تخريب شده واداشت. اما چرا كسي بجز نمايندة امور انساني دبيركل سازمان ملل از مرگ قريب الوقوع يك ميليون انسان در افغانستان به دليل فقر مفرط ناشي از خشكسالي اظهار تأسف نكرد؟ چرا هيچكس از دلايل اين مرگ ومير سخن نميگويد؟ چرا فرياد بلند همگان براي تخريب "مجسمة بودا" ست، اما كوچكترين صدايي براي جلوگيري از مرگ انسان هاي گرسنة افغان بر نمي آيد؟ آيا در جهان معاصر مجسمه ها از انسان ها عزيزترند؟
نگارنده به عنوان كسي كه به درون افغانستان سفر كرده است و تصاوير واقعي تر و زنده تري از اين كشور و مردمش را به چشم ديده و همين طور به عنوان كسي كه دو فيلم سينمايي را در فاصلة سيزده سال دربارة افغانستان ساخته است (اولي "بايسيكل ران" در سال 1366 و دومي " سفر قندهار " در سال 1379) و نيز به عنوان كسي كه براي تحقيق دو فيلمي كه ساخته، حدود ده هزار صفحه كتاب و اسناد گوناگون را مطالعه كرده است، تصوير متفاوتي از افغانستان با آنچه در ذهنيت مردم دنياست سراغ دارد. تصويري پيچيده تر، متفاوت تر، غم انگيزتر و اي بسا مظلوم تر. تصويري كه نيازمند توجه است تا فراموشي يا سركوب. اما كجاست سعديِ " بني آدم اعضاي يكديگرند ؟! " تا بيهودگي نصب شعرش را بر سردر سازمان ملل ببيند.
تصور مردم ايران مبتني است بر همان تصويري كه مردم اروپا و امريكا و خاورميانه از افغانستان دارند، البته از كمي نزديكتر. كارگران ايراني، مردم جنوب شهر تهران و اهالي شهرستان هاي كارگري ايران، افغان ها را دوست ندارند و آنها را رقباي كارگري خود مي دانند و از طريق فشار به وزارت كار ايران خواستار بازگشت مهاجران افغان به داخل خاك افغانستان هستند. طبقة متوسط ايراني معمولاً افغان ها را آدم هاي اميني مي دانند كه مي توان، حداقل يكي از آنها را به عنوان آبدارچي يا خدمتكار درون دفتر كار خود گماشت. بسازبفروش ها، افغان ها را كارگران ساختماني خوبي كه بهتر از معادل ايراني خود كار مي كنند. و احياناً مزد كمتري هم ميگيرند، مي دانند. مسئولين مبارزه با قاچاق مواد مخدر مي دانند و راه حلي جز سركوب قاچاقچيان و بيرون كردن همة افغان ها، براي فيصله دادن هميشگي به اين مشكل پيشنهاد نمي كنند. پزشكان ايراني آنها را علت شيوع برخي از بيماري هايي كه پيش از اين در ايران سابقه نداشت، از جمله سرماخوردگي افغاني مي دانند و چون به جلوگيري از مهاجرت نمي توانند دل ببندند، راه حل را انجام واكسيناسيون از داخل افغانستان مي دانند كه در اين زمينه موفق شدند براي جلوگيري از شيوع فلج اطفال، هزينة واكسيناسيون را براي ملت افغانستان نيز بپردازند.
هميشه بايد ديد تيتر خبري اي كه با نام هر كشوري قرينه است، چيست؟ تصويري كه با اخبار در مورد هر كشوري به دنيا داده مي شود تركيبي است از واقعيات آن كشور و تصويري ـ تخيلي ـ تدويني كه قرار است مردم دنيا از جايي داشته باشند. اگر قرار باشد كشورهايي از جهان به يك جايي طمع كنند، لازم است از قبل زمينه هاي خبري اش را بسازند. آنچه من دريافته ام اين است كه متأسفانه در افغانستان امروز چيز چنداني به جز خشخاش براي طمع كردن وجود ندارد. پس افغانستان در اخبار هميشگي دنيا سهم كمي دارد و قرار نيست مشكلي از آن به اين زودي ها حل شود. افغانستان اگر مثل كويت صاحب نفت و مازاد درآمد نفتي بود، مي شد سه روزه آن را توسط امريكا از عراق پس گرفت و هزينة حضور ارتش امريكا را هم از مازاد درآمد نفتي كويت برداشت. همچنان كه تا ديروز كه شوروي وجود داشت، افغان مي توانست به عنوان جنگنده عليه بلوك شرق و با عنوان شاهد ظلم كمونيست ها در رسانه هاي غربي مورد توجه قرار گيرد اما پس از عقب نشيني شوروي از افغانستان و فروپاشي آن، چرا امريكا كه مدعي حقوق بشر است، نه براي ريشه كن كردن فقر اين همه انسان كه در خطر مرگ از گرسنگي هستند، و نه براي ده ميليون زني كه از تحصيل و فعاليت اجتماعي محرومند، گامي جدي پيش نمي نهند؟
براي آنكه افغانستان چيزي براي طمع كردن و بهره بردن دنياي امروزي ندارد. افغانستان دختر زيبايي نيست كه دل هزاران نفر عاشق را بلرزاند، متأسفانه افغانستان امروز بسان پيرزني است كه هركه طمع نزديك شدن به او را داشته باشد با محتضري روبرو خواهد شد و هزينة اين محتضر را كسي كه آن را روي دست خود يافته است مي پردازد و مي دانيم كه روزگار ما روزگار سعديِ " بني آدم اعضاي يكديگرند " نيست.
در افغانستانِ دو دهة اخير هيچ آمار علمي اي گرفته نشده و همة آمارها نسبي و تقريبي است. طبق اين آمارها، جمعيت افغانستان بيست ميليون نفر (1992). در طي بيست سال گذشته از بدو اشغال شوروي تا امروز، حدود 5/2 ميليون نفر كشته شده يا مرده اند. دلايل اين مرگ و مير و كشتار يا حملات نظامي بوده است، يا تلف شدن از گرسنگي و آوارگي يا كمبود تجهيزات پزشكي. به عبارتي ديگر هر سال صد و بيست و پنج هزار نفر و يا روزي حدود سيصد و چهل نفر و يا هر ساعت حداقل دوازده نفر. يعني در بيست سال گذشته در افغانستان در هر پنج دقيقه يك نفر از اين فاجعه مرده يا كشته شده است. در جهاني كه وقتي تنها چندين نفر در زيردريايي شوروي در حال مرگ بودند، ماهواره ها اخبار لحظه به لحظة آن را منتشر مي كردند، در جهاني كه اخبار تخريب مجسمة بودا را لحظه به لحظه شنيديم، هيچ كس از مرگ ملت افغان در هر پنج دقيقه يك نفر، در طول بيست سال گذشته سخن نگفت.
در مورد آوارگي افغان ها، رقم فاجعه از اين هم فراتر رفته است. طبق آماري دقيق تر، آوارگان افغان "خارج از افغانستان" به ويژه در ايران و پاكستان به شش ميليون و سيصد هزار نفر رسيد. چنان چه اين رقم نيز بر سال و روز و ساعت و دقيقه تقسيم شود، طي بيست سال گذشته در هر يك دقيقه، يك نفر از كشور افغانستان آواره شده است. كه البته اين آمار شامل كساني كه هر روز در اثر حمله ها و جنگ هاي داخلي از شمال به جنوب يا از جنوب به شمال افغانستان مي گريزند، نمي شود.
به ياد نمي آورم كه در دو سه دهة اخير ده درصد ملتي كشته شده باشند و سي درصد ملتي از كشورشان گريخته باشند و باز هم جهان اين اندازه با آن بي تفاوت برخورد كرده باشد. رقم كشته شدگان و آوارگان ملت افغانستان بر اثر جنگ هاي مستمر داخلي و خارجي معادل كل جمعيت كشور فلسطين است، اما سهم هم دردي با اين مردم حتي توسط ما ايرانيان به ده درصد از هم دردي با مردم فلسطين يا بوسني هم نمي رسد. با آنكه مرز و زبان مشتركي با افغان ها داريم.
وقتي براي سفر به داخل افغانستان از مرز مي گذشتم در گمرك دوغارون تابلويي را ديدم كه وارد شدگان را از دست زدن به اشيايي با اَشكال عجيب و غريب كه" مين " نام داشت، بر حذر مي داشت. زير تابلو نوشته شده بود : " در هر 24 ساعت 7 نفر در افغانستان روي " مين" مي روند، مراقب باشيد شما امروز و فردا يكي از آن 7 نفر نباشيد ". وقتي به داخل افغانستان رفتم در داخل يكي از كمپ هاي صليب سرخ با آماري جديتر از اين برخوردم و معلوم شد كه گروه كانادايي كه براي خنثي كردن " مين " به سرزمين افغانستان آمده بودند، به دليل وسعت فاجعه، اعلام نااميدي كرده و بازگشته است. طبق همين آمار تا پنجاه سال آينده هر روز مردم افغانستان بايستي گروه گروه روي " مين " بروند تا شايد زمين هاي افغانستان آماده كشاورزي و زندگي شود. به دليل اين كه هر گروه و دسته اي عليه گروه و دستة ديگر مين كار گذاشته اند، و همة اين مين ها فاقد هر نوع نقشهاي براي جمع آوري بعدي بوده اند. فرم كارگذاري مين ها به صورت رفتار ارتش ها كه در جنگ مين گذاري مي كنند و در صلح آن را جمع مي كنند نبوده است، بلكه مين ها برحسب ضرورت لحظة جنگي كار گذاشته شده اند و اين مثابة آن است كه ملتي در هركجا عليه خودش مين كار گذاشته باشد و علاوه بر آن هنگامي كه بارندگي شديد مي شود، آب هاي سطحي زمين، مين ها را جا به جا مي كند و كوره راه هايي كه تا ساعاتي قبل از بارندگي امن بود را، دوباره ناامن مي سازد.
اين آمار ميزان ناامني براي زيستن در افغانستان را نشان مي دهد و همين امر باعث تداوم مهاجرت است. چرا كه هر افغان تصويري كه از موقعيت خود دارد ناامني و خطر است. خطر مردن از جنگ و گرسنگي و مريضي. پس چرا افغان مهاجرت نكند ؟ ملتي كه سي درصدش مهاجرت مي كنند، يعني از آيندة خود به عنوان يك ملت نااميد شده است. بقية آن هفتاد درصد نيز كه مهاجرت نكرده اند به اين دليل است كه ده درصدشان كشته شده يا مرده اند و شصت درصد ديگرشان، امكان خروج از مرز را نداشته اند. يا خارج شدند و توسط كشورهاي همسايه بازگردانده شده اند.
همين تصوير ناامن براي خارجيان نيز باعث عدم حضور در كشور افغانستان شده است. تاجري كه به دنبال منفعت و سود است هيچ گاه به چنين منطقة ناامني پا نميگذارد مگر آنكه تاجر مواد مخدر باشد و كارشناسان سياسي دنيا ترجيح مي دهند از كشور خودشان سوار هواپيما شوند و راهي كشوري در اروپا شوند و همين مسئله تحليل وضعيت افغانستان را براي خروج از بحران دشوار كرده است. در حال حاضر نيز به دليل تحريم سازمان ملل و نيز به دليل ناامني، غير از سه كشور (رسمي) ويكي دو كشور (غير رسمي) كارشناسي در افغانستان وجود ندارد. هرچه هست گمانهزني هاي سياسي از راه دور است و خود اين امر باعث گنگ ماندن هرچه بيشتر اوضاع بحراني كشوري است با اين ابعاد فاجعه و تا آن اندازه بي خبري جهان معاصر. من به چشم خودم در حاشية شهر هرات حدود000‚20 نفر زن و مرد و كودك را در حال مرگ از گرسنگي ديدم، چنان چه حتي ديگر ناي راه رفتن را نداشتند و همگي در انتظار مرگ، روي زمين ها ريخته بودند. علت اين مرگ و مير خشكسالي اخير افغانستان بود. در همان روز خانم ژاپني مشاور امور انساني دبيركل سازمان ملل هم از اين 000‚20 نفر ديدن كرد و قول داد كه جهان براي آن ها كاري خواهد كرد، اما سه ماه بعد از اخبار راديو ايران شنيدم كه همان خانم ژاپني مشاور امور انساني دبيركل سازمان ملل، آمار كساني را كه از گرسنگي در سراسر افغانستان در حال مرگ هستند را يك ميليون نفر اعلام كرد. من اصلاً به اين نتيجه رسيدم كه مجسمة بودا را كسي تخريب نكرد. مجسمة بودا از شرم فرو ريخت. از شرم بي توجهي جهانيان به مردم مظلوم افغانستان، خودش از اينكه ديد عظمت او به هيچ كاري نمي آيد از هم پاشيد.
در شهر دوشنبه تاجيكستان تصويري را ديدم از آوارگي حدود 000‚100 نفر از مردم افغان كه از جنوب به شمال مي گريختند. پاي پياده، گويي صحراي محشر بود. اين تصاوير را هيچ گاه رسانه هاي دنيا نشان نمي دهند. كودكان جنگ زده، پاي برهنه و گرسنه دهها كيلومتر را گريخته بودند. بعدها همين جماعتِ گريزان از پشت سر مورد حملة دشمن داخلي قرار گرفتند و از سوي تاجيكستان كه به سويش پناه مي بردند هم پذيرفته نشدند و هزار هزار، در جزيره اي بين افغانستان و تاجيكستان مردند، و مردند و مردند، و نه تو دانستي نه هيچ كس ديگر.
به قول خانم گلرخسار شاعر مشهور تاجيك : " اگر كسي از مردم دنيا براي اين همه غمي كه افغانستان دارد بميرد، عجيب نيست. عجيب اين است كه چرا هيچ كس از اين همه غم نمي ميرد! "
افغانستان به دلايل گوناگون كشور بي تصويري است. اول از اين باب كه نيمي از جمعيت افغانستان كه زن ها هستند، بي چهره اند. يعني ده ميليون نفر از اين ملت بيست ميليوني، امكان ديده شدن را ندارند و ملتي كه نيمي اش حتي در داخل كشورش و حتي براي زنان خودش قابل رؤيت نيست، ملتي بي تصوير است.
دوم از اين باب كه طي چند سال گذشته در افغانستان تلويزيون وجود نداشته است. و سوم از اين باب كه تنها دو سه نشرية دو ورقي سياه و سفيد به نام "شريعت" و "هيواد" و "انيس" كه فقط از خط نوشتاري تشكيل شده اند و فاقد هر نوع تصوير و عكس هستند. تمامي موجودي تصويري و نوشتاري افغانستانند. و همين طور از اين باب كه نقاشي و عكاسي در اين كشور حرام قلمداد شده است و هم از اين رو كه پاي هر خبرنگاري به آن جا باز نيست و اگر هم به طور محدود باز شود حق برداشت تصوير از اين جامعه را ندارد و باز از اين باب كه در قرن بيست و يكم و در صدسالگي سينما، در كشور افغانستان نه تنها توليد فيلم وجود ندارد كه حتي سالن نمايش فيلم نيز وجود ندارد. پيش از اين افغانستان صاحب چهارده سالن سينما بوده كه فيلم هاي هندي را نمايش مي داده و دو سه استوديوي فيلم با توليد اندكي، فيلم افغان به سياق همان فيلم هاي هندي كه امروزه آن هم منتفي شده است.
در جهان سينما كه سالانه دو سه هزار فيلم توليد دارد ناچيزترين سهم مربوط به موضوع افغانستان است. تا كنون درباره افغانستان يك فيلم را هاليوود ساخته است به نام " رمبو در سرزمين افغانستان " كه تمامي آن در هاليوود ساخته شده و دريغ از حضور يك افغان در آن به عنوان بازيگر. تنها نماي قابل قبول، حضور رمبو در شهر پيشاور پاكستان، به يمن بك پروجكشن (تصوير زمينه در استوديو) و تنها نشانه و سمبل ملت افغان، بازي بُزكِشي، آن هم به جهت بهره بري از اكشن، و هيجان آن و خلاص. اين است تصوير هاليوود از ملتي با ده درصد كشته و سي درصد آواره و يك ميليون در حال مرگ از گرسنگي ؟ دو فيلم را روس ها ساخته اند از خاطرات سربازان روسي به هنگام اشغال افغانستان كه بيشترمصرف داخلي داشته است. چند فيلم را مجاهدين افغان بعد از عقب نشيني شوروي ساخته اند، كه بيشترشبيه فيلم هاي تبليغاتي جنگي است و بيش از آن كه تصويري باشد واقعي از اوضاع افغانستان امروزي يا ديروزي، تصويري است حماسي ازچند افغان مهاجر در حال جنگ. دو فيلم سينمايي در ايران از موقعيت يك افغاني مهاجر در ايران ساخته شده است : "جمعه" و "باران" و دو فيلم هم توسط من "بايسيكل ران" و " سفر قندهار".
اين تمامي تصويري است كه از مردم افغانستان در رسانة سينماي جهان وجود دارد. حتي در تلويزيون هاي دنيا فيلم هاي مستند محدودي از افغانستان وجود دارد. گويي يك توافق جهاني شده است كه افغانستان يك كشور بي تصوير باقي بماند.
تصوير تاريخي اين كشور بي تصوير
مبلغ واقعی 16,000 تومان 50% تخفیف مبلغ قابل پرداخت 8,000 تومان
محبوب ترین ها
پرفروش ترین ها
مطالب تصادفی
