فهرست مطالب

عنوان صفحه

 

پيشگفتار 1

مقدمات Visual Basic 3

مقدمات بانك اطلاعاتي Access 26

توصيف پروژه

الف ) توصيف پايگاه داده‌ها 62

ب ) توصيف فرم‌هاي برنامه 76

ضمائم

ضميمه 1- كد فرم Accessories

ضمیمه 2- کد فرم Bag

ضمیمه 3- کد فرم Component

ضمیمه 4- کد فرم Notebook

ضمیمه 5- کد فرم Start(AAA)

فهرست منابع

 

فهرست منابع:

1- جباريه عليرضا، صمدي آذر حسن، آموزش مهارت برنامه نويس زبان Visual Basic، نشر كتابخانه فرهنگ، آذر 1383.

2- كوثري عليرضا، آموزش سريع ويژوال بيسيك6، انتشارات مجتمع فني تهران، چاپ اول، تير 1379.

3- مدرس غروي ايمان، پايگاه داده ها تحت ويژوال بيسيك، انتشارات مجتمع فني تهران، نوبت سوم، فروردين 1384.

4- رضوي سيداميرحسين، دهقان مليحه، حزين معصومه، خود آموز جامع Microsoft Access 2003، نشر آريا ويژه، نوبت اول 1384.

5- موسوي سيدعلي، سبزعلي گل مجيد، قرباني مهدي، رايانه كار درجه2- Access xp، انتشارات صفار، نوبت پنجم 1384.

 

 

پيشگفتار :

ما در عصري زندگي مي‌كنيم كه آن را عصر اطلاع رساني يا قرن ارتباطات ناميده‌اند، لذا مي‌توان اذعان نمود كه كامپيوتر بهترين ابزار ارتباطي در آن عصر مي‌باشد. امروزه كامپيوتر نه تنها به عنوان يك وسيله شخصي يا ابزار گروهي خاص مورد استفاده قرار مي‌گيرد، بلكه به عنوان يك وسيله ارتباطي مهم در جهان مطرح مي‌باشد و به همين دليل است كه كاربرد آن روز به روز در جهان گسترش مي‌يابد به گونه‌اي كه در همه كشورهاي جهان از جايگاه ويژه‌اي برخوردار مي‌باشد.

با گسترش كاربرد كامپيوتر در جهان اين رشته به صورت گسترده‌اي در زمينه‌هاي مختلف توسعه يافته و هر روز نيز به اين گسترش افزوده مي‌گردد.

پيشرفت سريع تكنولوژي، به ويژه فناوري اطلاعات و ارتباطات (ICT) روز به روز چشم اندازها و افق‌هاي روشن‌تري را جهت تسخير قلل علمي، فني و صنعتي و حل مشكلات و مسائل بشر ارائه مي‌كند و تك تك افراد جامعه را به تلاش مضاعف در كسب مهارتهاي رايانه‌اي و كاربرد آنها در ساير علوم ملزم مي‌سازد، به نحوي كه امروزه افراد و جوامع ناتوان در بكارگيري فن آوريهاي جديد رايانه‌ را بي سواد تلقي مي‌كنند. يكي از رشته‌هاي علمي مفيد در زمينه كامپيوتر كار با پايگاه داده‌ها و نرم افزارهاي بانك اطلاعاتي است كه در زمينه‌هاي مختلف تجاري و اداري و وب سايت و ... كاربرد دارد.

از اين نرم‌افزارهاي مي‌توان به ORACLE ، ACCESS , MS SQL
MS SQL ,SERVER اشاره نمود.

ACCESS يك نرم افزار بانك اطلاعاتي قوي و آسان است كه بسياري از كاربران بانك اطلاعاتي تمايل زيادي به استفاده از آن نشان مي‌دهند. در اين پروژه درسي نيز از اين نرم افزار خوب و سودمند بهره گرفته شده است.

زبان برنامه نويسي BASIC نيز به دليل راحتي و آموزش سريع و آسان از گذشته دور مورد استقبال بسياري از كاربران و برنامه نويسان بوده است.

زبان VISUAL BASIC نسخة تحت ويندوز زبان Basic است كه البته بسيار قوي‌تر و پيشرفته‌تر از نسخة تحت DOS آن عمل مي‌كند و بسياري از برنامه‌هاي پيشرفته و سطح بالا و پيچيد ه مورد نياز شركت‌هاي بزرگ به ويژه برنامه‌هاي چند رسانه‌اي (Multi Media) با استفاده ازآن نوشته مي‌شود.

من نيز در اين پروژه درسي از اين زبان قوي كه داراي قابليت ارتباط با بانك اطلاعاتي به نحو مطلوبي است، بهره گرفته‌ام.

اصل و پايه پروژه من نحوة ارتباط با پايگاه داده‌ها، در يك زبان سطح بالا است كه شامل باز كردن بانك اطلاعاتي،ديدن اطلاعات موجود در بانك اطلاعاتي، ويرايش يا حذف داده‌هاي بانك اطلاعاتي، ذخيره داده‌هاي جديد در بانك اطلاعاتي و ليست كردن داده‌هاي بانك اطلاعاتي طبق خواسته و نظر كاربر مي‌باشد.

بانك اطلاعاتي برنامه من مربوط به يك فروشگاه نوت بوك مي‌باشد. در اين فروشگاه علاوه بر خود نوت بوك، كيف نوت بوك، لوازم جانبي نوت بوك يا PC، اجزاء اصلي داخل نوت بوك يا PC و نيز خود PC عرضه مي‌شود.

برنامهVB در اين پروژه طبقQuery هاي خاصي كه در ارتباطش با بانك اطلاعاتي ACCESS درخواست مي‌كند، ليست‌هاي متفاوتي از اطلاعات آن را به نمايش در مي‌آورد.

نرم‌افزارهاي مورد استفاده :

1- Microsoft Access 2003

از برنامه‌هاي مجموعة office 2003Microsoft

2- Microsoft Visual Basic

از برنامه‌هاي مجموعة Microsoft Visual studio 6.0

اميد آنكه روزي بتوانم اين پروژه را تا سطح خيلي پيشرفته تر و وسيعتري گسترش دهم تا در زمينه‌هاي واقعي قابليت استفاده داشته باشد.

همچنين اميدوارم اين كتابچه و اطلاعات ارائه شده در آن بتواند براي ساير دانشجويان رشته كامپيوتر و علاقه مند به يادگيري Access , VB مفيد واقع شود.

فاطمه مهدوي، تير 1386

مقدمات Visual Basic

مفاهيم اوليه

روش‌هاي برنامه نويسي معمولاً به دو نوع كلي تقسيم مي‌شوند:

* برنامه نويسي تابع گرا يا ساخت يافته

* برنامه نويسي شي‌ءگرا

الف) برنامه نويسي تابع گرا يا Procedural : اين روش برنامه‌نويسي متن گرا نيز ناميده مي‌شود روش قديمي تري است كه مبتني بر توابع مي‌باشد و معمولاً يكي از توابع، اصلي است. با شروع برنامه، كنترل برنامه به اولين دستور تابع اصلي رفته و به ترتيب شروع به اجراي دستورات، از اولين دستور تا آخرين دستور تابع، مي‌كند و مواقعي هم ممكن است فراخواني‌هايي به يك يا چند زير برنامه داشته باشد كه با هر بار فراخواني، كنترل برنامه به ابتداي تابع مورد نظر رفته و دستورات آن تابع را به ترتيب اجرا مي‌نمايد آن گاه با اتمام دستورات تابع مذكور، كنترل برنامه به ابتداي تابع مورد نظر رفته و دستورات آن تابع را به ترتيب اجرا مي‌نمايد آن گاه با اتمام دستورات تابع مذكور، كنترل برنامه به دستور بعد از دستور فراخواني برمي‌گردد و روال برنامه تا رسيدن به آخرين دستور تابع اصلي ادامه مي‌يابد. بعد از اجراي آخرين دستور تابع اصلي يا رسيدن به دستور خاتمه‌ي برنامه، برنامه پايان مي‌پذيرد؛ مانند اكثر زبان‌هاي برنامه نويسي كه تا به حال با آن كار كرده‌ايم، كه از جمله بيسيك، پاسكال و C.

ب ) برنامه نويسي شيء گرا (Object Oriented): برنامه نويسي شيء گرا داراي اصول و ويژگي‌هايي است كه با پيدايش ويندوز ومفاهيمي چون «چند وظيفه‌اي» كه در آن سيستم عامل وجود دارد، مطرح شد. در اين روش، بر خلاف روش قبلي، به جاي استفاده از تابع اصلي كه وظيفه‌ي كنترل تمام برنامه را بر عهده دارد از مفاهيمي هم چون كلاس، خصوصيت و شيء استفاده مي‌شود. بنابراين براي يادگيري بهتر اين روش نخست بايد با مفاهيم گفته شده آشنا شويم.

در محيط زندگي با مفهوم شيء آشنا هستم. همان طور كه مي‌دانيد يك شيء چيزي است مادي كه داراي خصوصياتي است، از جمله اين كه مي‌تواند در مقابل برخي اتفاقات كه ممكن است برايش رخ دهد از خود واكنش‌هايي نشان دهد. پس با اين حال مي‌توان گفت كه هر شيء به همراه سه جنبه‌ي ذيل شناخته مي‌شود :

• خواص
• رفتار يا متد
• روابط

خواص ويژگي‌هايي است كه مشخص كننده‌ي حالت فعلي شي‌ء است؛ براي مثال مي‌‌توان گفت رنگ يك ميز قهوه‌اي است يا قد يك شخص 170 سانتي‌متر است. در اين مثال ميز و انسان شيء هستند و قهوه اي بودن و 170 سانتي متر بودن قد خواص آنهاست.

رفتار يك شيء نحوه‌ي پاسخ آن شيء در مقابل رويدادهايي است كه ممكن است برايش رخ دهد. براي مثال شيء ميز در مقابل رويداد وارد آمدن نيروي بيش از حد بر آن مي‌شكند (رفتار). توجه داشته باشيد كه ممكن است شيء خاصي در مقابل بعضي رويدادها هيچ رفتاري از خود نشان ندهد. اين در صورتي است كه براي رويداد مورد نظر هيچ رفتاري تعريف نشده باشد. روابط هر شيء نيز نشان دهنده‌ي ارتباط آن شيء با اشياي ديگر است. به عنوان مثال، يك شخص مي‌تواند مالك يك شيء مانند ميز باشد كه در اين صورت رابطه‌ي مالكيت بين شيء و شخص برقرار است.

اشيايي كه در دنياي واقعي وجود دارند، از انواع متفاوتند. حتي اشياي هم نوع ممكن است خصوصيات، رفتارها و روابط متفاوتي داشته باشند. با توجه به اين نكته، براي شيء‌ها تقسيم بندي خاصي را در نظر مي‌گيريم و اصطلاح كلاس را تعريف مي‌كنيم. كلاس مجموعه‌ي تمام اشياي هم نوع است. هر چند اين شيءها خواص، رفتار و روابط متفاوتي داشته باشند.

مثلاً انسان يك كلاس است و هر شخص به خصوصي از اين مجموعه شيئي از كلاس مذكور تلقي مي‌شود. با توجه به تعاريف و مفاهيمي كه در بالا ذكر شد مي‌توان روش برنامه نويسي شي‌ء گرا را به صورت زير بيان كرد:

هر برنامه‌ي شيءگرا شامل تعدادي شيء با خواص و متدهاي متفاوت است به طوري كه روابط خاص بين آنها برقرار مي‌باشد.

متدها مجموعه‌اي از دستورالعمل‌هاي برنامه نويسي هستند كه بايد در هنگام بروز رويدادهايي آشكار شوند. مجموعه‌ي اين دستورالعمل‌ها رفتار آن شيء را در برابر رويداد به خصوصي نشان مي‌دهند.

 

 

تاريخچه‌ي زبان BASIC

BASIC ، سر نام كلمات Beginner’s All-purpose Symbolic Instruction Code به معني زبان همه منظوره براي افراد مبتدي است. اين زبان برنامه نويسي، به دليل سادگي ساختاري، از محبوبيت زيادي برخوردار است. يك هنرجوي مبتدي كه آشنايي زيادي با رايانه و برنامه نويسي ندارد، پس از آموزشي كوتاه، قادر خواهد بود كه اين زبان را ياد گرفته، امكان نوشتن برنامه در محيط اين زبان برنامه نويسي را به دست آورد.

زبان برنامه سازي BASIC، در سال 1964 ميلادي، از سوي John Kenney و Thomas –kurts در كالج دارتموث (Dartmouth) پديد آمد. اين زبان، نخستين زبان برنامه سازي نبود ولي هدف اين افراد، فراهم نمودن يك زبان ساده براي دانشجويان رشته‌هاي مختلف بود. تا به امروز نسخه‌‌هاي متعددي از زبان BASIC ارائه شده است كه مي‌توان از آن جمله بهQUICK BASIC , QBASIC , ANSI BASIC , BASICA , GW BASICاشاره كرد.

زبان برنامه نويسي BASIC با ارائه‌ي VISUAL BASIC جان تازه‌اي گرفت و دوباره رونق يافت. به همين دليل، به عنوان يك زبان برنامه سازي پايه‌اي در دوره‌ي آموزش رايانه شناخته شده است. هنرجو، با آموختن اين زبان، با اصول برنامه سازي و همچنين برنامه نويسي در محيط VISUAL BASIC وQUICK – BASIC آشنا خواهد شد.

در هر زبان برنامه سازي اگر مقدمات آن زبان را بياموزيد،نوشتن برنامه‌ها در آن ساده خواهد بود.

مقدمات يك زبان عبارتند از : انواع داده‌هاي موجود، چگونگي تعريف متغيرها، انواع عملگرها، دستورهاي شرطي، انواع حلقه‌هاي تكرار و دستورهاي ورودي / خروجي.

 

كار با ويژوال بيسيك

محيط ويژوال بيسيك ساده است. اين محيط كه از جمله محيط‌هاي توسعه يافته‌ي مجتمع يعني (Integrated Development Environment) IDE مي‌باشد، به برنامه نويسان امكان مي‌دهد كه برنامه‌هاي تحت ويندوز خود را بدون نياز به استفاده از برنامه‌هاي كاربردي ديگر، اجرا و خطايابي كند.

 

آشنايي با محيط ويژوال بيسيك

بعد از اجراي برنامه ويژوال بيسيك، كادر محاوره‌اي New project به نمايش در مي‌آيد كه در اين كادر به برنامه نويس امكان انتخاب يكي از انواع برنامه‌هايي را مي‌دهد كه مي‌‌توان در VB ايجاد كرد.

نوع Standard EXE كه به طور پيش فرض در اين كادر انتخاب شده است به برنامه نويس امكان مي‌دهد كه برنامه اجرايي استانداردي را ايجاد نمايد (برنامه‌هاي اجرايي استاندارد از اكثر خصيصه‌هاي ويژوال بيسيك استفاده مي‌كنند).

كادر محاوره‌اي New project شامل سه زبانه (Tab)است :

• برگه New : جهت ايجاد يك پروژه‌ي جديد
• برگه‌ي Existing : براي باز كردن پروژه‌اي كه از قبل وجود دارد.
• برگه‌ي Recent : ليستي از آخرين پروژه‌هاي باز شده يا ايجاد شده را نشان مي‌دهد.

تعريف پروژه (Project) : پروژه عبارت است از مجموعه‌ي فايل‌هايي (فرم، برنامه و ...) كه در كل يك هدف واحد را دنبال مي‌كنند. كدهاي برنامه، مشخصات ظاهري برنامه و احتمالاً فايل‌هاي بانك اطلاعاتي در اين مجموعه از فايل‌ها قرار دارند.

براي باز كردن يك پروژه بر روي آيكن Standard . exe دابل كليك كرده و يا روي آيكن، كليك كنيد، سپس كليد Enter و يا دكمه‌يOpen را فشار دهيد. با باز شدن پروژه، كادر تبادلي بسته شده و وارد محيط IDE مي‌شويم. اين محيط داراي چندين پنجره؛ يك ميله‌ي منو و يك ميله‌ي ابزار است كه مشابه ميله‌هاي منو و ابزار در اكثر برنامه‌هاي تحت ويندوز است.

پروژه‌ي Standard EXE شامل پنجره‌هاي زير مي‌باشد.

1- پنجره‌ي پروژه (PROJECT)

2- پنجر‌ه‌ي (Form Layout)

3- جعبه ابزار (ToolBox)

4- پنجره‌ي خصوصيات (Properties)

5- پنجره‌ي فرم (Form)

پنجره‌ي پروژه : پنجره‌اي است كه معمولاً به نام Project Explorer نيز معروف است شامل تمام فايل‌هاي مربوط به پروژه مي‌باشد.

نوار ابزار اين پنجره شامل سه دكمه به نام‌هاي : View object , View code و Toggle Folder است.

دكمه‌يView code براي نمايش پنجره‌اي كه در آن كد VB (دستورات برنامه) فايلي كه در پنجره‌ي پروژه‌ي فعال وجود دارد، به كار مي‌رود.

هم چنين View code براي نمايش شكل ظاهري فرم فعال در پنجره‌ي پروژه به كار مي‌رود.

نكته : اگر در پنجره‌ي پروژه هيچ فايلي فعال نباشد هر دو دكمه‌ي View code و View object به صورت غير فعال درمي‌آيند.

دكمه‌ي Toggle Folders باعث مي‌شود كه با هر بار فشار آن، پوشه‌ي Forms به صورت متناوب به نمايش درآمده و پنهان شود.

پنجره Project يكي از مهمترين ابزارهاي مديريت پروژه است.

پنجره (Form Layout) :اين پنجره محل فرم را به هنگام اجراي برنامه (Run time) بر روي صفحه‌ي نمايش مشخص مي‌كند.

اين پنجره يك صفحه‌ي نمايش را نشان مي‌دهد كه در داخل آن محل قرار گرفتن فرم مشخص شده است.

با قرار دادن نشان گر ماوس بر روي شكل فرم و پايين نگه داشتن دكمه‌ي سمت چپ ماوس و جابه‌جا كردن آن (Drag) مي توان فرم را در محل جديد خود قرار داد. به اين ترتيب در زمان اجرا فرم مورد نظر در محل مشخص شده ظاهر مي شود.

پنجره ي خصوصيات (properties window) : اين پنجره ويژگي ها و خصوصيات فرم يا كنترل را نشان مي دهد كه به ترتيب الفبايي[1] مرتب شده اند.

در قسمت بالاي پنجره، جعبه‌ي ليست مانندي (combo box) وجود دارد كه در آن نام كنترل يا فرمي كه خصوصيات آن در اين پنجره آورده شده است. داخل اين ليست نام تمامي كنترل‌ها و همچنين نام فرمي كه فعلاً فعال است آورده شده است. با انتخاب هر كنترل يا فرم ديگري از اين ليست خصوصيات مربوط به آن در پنجره نشان داده مي‌شود. توجه كنيد كه بعضي از اين خصوصيات مشترك هستند مانند خصوصيت Name كه در هر مورد نشان دهنده‌ي نام كنترل يا فرم است، برخي ديگر براي كنترل‌ها يا فرم مشترك نيستند بلكه منحصر به فردند.

جعبه‌ي ابزار (Tool box) : اين جعبه شامل كنترل‌هايي است كه از هر كدام آنها مي‌توان به تعداد دلخواه بر فرم‌هاي مربوط به پروژه اضافه كرد. به اين شرط كه نام هر شيء ايجاد شده منحصر به فرد باشد.

كنترل‌هاي مربوط به جعبه‌ي ابزار نسبت به نوع پروژه‌اي كه در ابتداي ايجاد پروژه‌ي جديد مشخص مي‌شود، متغير است و معمولاً در نوع Standard EXE تعداد اين كنترل‌ها بيشتر مي‌باشد. با اين حال روش‌هايي براي اضافه كردن كنترل‌هايي كه به صورت استاندارد در جعبه‌ي ابزار قرار داده نشده‌اند ولي در VB موجود مي‌باشد وجود دارد.

پنجره‌ي فرم‌ها (Forms) : اين پنجره، فرم فعال در پنجره‌ي پروژه، با تمام اشياي مربوط به آن را در يك رابط گرافيكي كاربر (Graphic user interface) نشان مي‌دهد.

در ابتداي ايجاد يك فرم جديد هيچ شيئي در آن وجود ندارد. البته در صورتي كه دكمه‌ي View code در پنجره‌ي پروژه انتخاب شود و يا بر روي شي‌ء يا فرم Double Click شود، پنجره‌‌ي مربوط به كد در اين قسمت نمايش داده مي‌شود.

نوار منو (Menu bar) : نوار منو مكاني است كه در اكثر برنامه‌هاي تحت ويندوز وجود دارد و شامل دستوراتي براي ساخت، نگهداري و راه اندازي برنامه‌هاست.

جدول 1 وظايف هر بخش از منو را به طور خلاصه مشخص نموده است.

جدول 1

File	براي باز كردن، ذخيره و چاپ پروژه
Edit	براي Paste كپي، حذف و غيره.
View	براي نحوه‌ي نمايش پنجره‌هاي محيط IDE
Project	براي افزودن خصيصه‌هايي مانند فرم‌ها به يك پروژه
Format	براي تنظيم كنترل‌هاي موجود بر روي فرم
Debug	براي خطايابي
Run	براي اجرا، متوقف كردن برنامه و ...
Query	براي بازيابي داده‌ها از پايگاه داده‌ها
Tools	براي ابزارهاي IDE و بهينه سازي محيط كار
Diagram	براي ويرايش و اصلاح در طراحي پايگاه داده ها
Add­­_ins	براي نصب و حذف
Windows	براي مرتب كردن و نمايش پنجره‌ها
Help	راهنماي كاملي براي استفاده كننده

 

در پايين نوار منو، نوار ابزاري وجود دارد كه توسط آن مي‌توان به سرعت به برخي از گزينه‌هاي منو دسترسي پيدا كرد.

طريقه‌ي كار با جعبه ابزار

براي اضافه كردن يك شيء از هر كنترل موجود در جعبه‌ي ابزار مي‌توان به دو روش عمل نمود:

الف ) با Double Click كردن روي هر كنترل، يك نمونه از شيء مربوطه كه در وسط فرم فعال ظاهر مي‌شود، هميشه از نظر اندازه و موقعيت ثابت است. با پايين نگه داشتن كليد ماوس روي هر شيء اضافه شده و حركت دادن ماوس (Drag) مي‌توان محل شيء را تغيير داد و نيز مي‌توان با قرار دادن مكان نما در گوشه‌هاي شيء و Drag كردن، اندازه‌ي آن شيء را نيز به دلخواه تعيين نمود.

ب ) كنترل مربوط به آن شيء را در جعبه ابزار توسط كليك سمت چپ ماوس انتخاب نمود و سپس بر روي فرم مورد نظر در محل دلخواه كليك كرده و با Drag كردن، شيء را به اندازه‌ي دلخواه بر روي فرم اضافه نمود.

كليات

هنگام برنامه نويسي بايد بدانيد كه كدها چگونه با فرم‌ و كنترل‌هاي برنامه ارتباط برقرار مي‌كنند. به ياد داريد كه پنجره‌ي خواص تمام فايل‌هاي برنامه را نشان مي‌دهد. كدهاي برنامه در پنجره‌ي كد نوشته مي‌شوند ولي مي‌دانيد كه روال‌هاي رويداد به فايل‌هاي خاص خود نياز ندارند؛ آنها در همان فايل فرم ذخيره مي‌شوند. يك فرم مي‌تواند كدهايي داشته باشد كه روال رويداد نيستند، اينها كدهايي هستند كه وظايف كلي‌تري بر عهده دارند.

پروژه‌ها مي‌توانند انواع ديگري از كد داشته باشند. روال‌هاي Visual Basic مي‌توانيد سابروتين يا تابع باشند. تمام كدهايي كه روال رويداد نيستند را مي‌توان در يك محل جداگانه، به نام ماژول (module)، قرار داد. ماژول يك فايل جداگانه است كه در پنجره‌ي خواص ظاهر خواهد شد. از نظر فني، كدهاي موجود در فرم هم در يك ماژول (به نام ماژول فرم) قرار دارند. هر پروژه به تعداد فرم‌هايشان داراي ماژول فرم است. وقتي برنامه‌اي داراي چند فرم است. برنامه نويس بايد تصميم بگيرد كه كدام فرم در شروع برنامه روي صفحه ظاهر شود. فرم شروع (start form) اولين فرمي است كه در برنامه ايجاد مي‌شود، اما مي‌توان اين وضع را عوض كرد. براي اين كار، آيتم Project>Project Name Properties را كليك كنيد (<Project Name> نام پروژه است) تا Visual Basic كادر محاوره‌اي خواص پروژه را نشان دهد.

پنجره‌ي Code

 

[1]- خصوصيت Name از اين قاعده مستثني است.