قدرت و سياست

رهبران جملگي با قدرت و سياست سروكار دارند. قدرت، توانايي نفوذ بر ديگران و بر رويدادهاست. قدرت همانند سهامي است كه هر رهبري در شركت خود دارد، و راه نفوذ وي را بر ديگران بازمي‎گشايد. قدرت با اختيار تفاوت دارد، زيرا اختيار از مديريت بالاتر واگذار مي‎شود. از سوي ديگر، قدرت را رهبران، خودشان بر پاية شخصيتشان، كوششهايشان، و موقعيتهايي كه در آنها به كار مي‎پردازند به دست مي‎آورند.

سياست به شيوه‎هايي گفته مي‎شود كه رهبران قدرت به دست مي‎آورند و به كار مي‎بندند. اين ضرورت وجود دارد كه به رهبر ياري داده شود تا «بر موقعيت مسلط شود». و رويدادها را به سوي هدفهاي دلخواه هدايت كند. سياست به زمينه‎هايي از اين دست باز مي‎گردد: توازن قدرت، حفظ آبرو، «‌زد و بند»، «مرمت كردن خرابيها»، سازشهاي ابتكاري، داد و ستد، و شمار گوناگوني از كوششهاي ديگر. سياست يك كوشش باستاني و ديرينة انساني است كه از آغاز تمدن وجود داشته است، از اين رو چيزي نيست كه يگانة سازمانهاي امروزين باشد. ولي سازمانهاي امروزين، زمين باروري براي پرورش و رشد سياست است. صاحب‎نظران بر اين گمانند كه رهبران توانا و شايسته اگر از مهارتهاي بنيادي سياسي بي‎بهره باشند، براي دستيابي به نوك هرم سازمانهاي امروزين با دشواري رودررو خواهند بود. به سخن يكي از اين صاحب‎نظران، قدرت سياسي « يكي از سازوكارهاي اندكي است كه سازمان را با موقعيت خود همراه مي‎سازد». به سخن ساده، مهارتهاي سياسي براي رهبران ضروري است، چه براي كاميابي خودشان و چه براي هموار كردن راهي كه كاركنان به كاركرد خود مي‎پردازند.

گونه‎هاي قدرت

قدرت به راههاي گوناگون پرورش مي‎يابد. نمونه‎هاي عمدة قدرت سازماني و سرچشمه‎هاي پديد آمدن آنها چنين‎اند.

قدرت شخصي: قدرت شخصي ‎- كه به نام قدرت مرجع، قدرت خردمندي، و قدرت شخصيتي نيز خوانده مي‎شود ‎- سرچشمه‎اش در هستي خود فرد است. قدرت شخصي توانايي رهبران است كه پيروان خود را بر پاية نيرومندي شخصيتشان مي‎پرورانند. اين رهبران از جاذبة شخصي، اعتماد، و باور به هدفهايي كه پيروان را جذب و پابرجا مي‎دارد، بهره‎مندند. مردم بدان سبب پيروي مي‎كنند كه مي‎خواهند پيروي كنند؛ عواطف آنان به آنها مي‎گويد كه چنان كنند. رهبر نيازهاي مردم را احساس مي‎كند و وعده‎هاي كاميابي براي رسيدن به آن نيازها را مي‎دهد. نمونه‎هاي تاريخي اين رهبران «ژاندارك» در فرانسه، «مهاتما گاندي» در هند،‌ و «فرانكلين روزولت» در ايالات متحد آمريكا هستند.

قدرت مشروع: قدرت مشروع كه به نام قدرت جايگاه و قدرت رسمي نيز خوانده مي‎شود، سرچشمه‎اش پايوراني در پايگاه بالاتر است. اين قدرت از فرهنگ جامعه برمي‎خيزد كه از راه آن به روشي مشروع و قانوني از سوي پايوران بالاتر به ديگران داده مي‎شود. اين اختيار به رهبران قدرت نظارت بر منابع و پاداش و كيفر دادن به ديگران را وامي‎گذارد. مردم اين قدرت را مي‎پذيرند، زيرا آن را به دلخواه مي‎پندارند و براي استقرار نظم و پيشگيري از هرج و مرج در جامعه آن را بايسته مي‎شمارند. فشار اجتماعي از سوي همالان و دوستاني كه آن را مي‎پذيرند، و ارد مي‎شود و توقع آن است كه ديگران نيز بدان گردن نهند.

قدرت كارشناسي: قدرت كارشناسي كه به نام اختيار دانش و شناخت نيز خوانده مي‎شود، از دانشهاي تخصصي سرچشمه مي‎گيرد. اين قدرت از درون دانش شخص و اطلاعات وي درباره موقعيتي پيچيده برمي‎خيزد. اين قدرت به آموزش و پرورش، آموزش ويژه، و تجربه و آزمودگي بستگي دارد، و از اين‎رو گونة مهمي از قدرت در جامعة‌فن‎شناختي امروزين ماست. براي نمونه، اگر همسر شما به دليل نوعي از حمله در اتاق معالجة فوري بيمارستان خوابيده باشد و در اين هنگام پزشك و خدمتكار بيمارستان هر دو به اتاق وارد شوند احتمال آن خواهد بود كه شما به پزشكي كه درمان همسر شما را در پيش خواهد گرفت بيشتر توجه كنيد تا به خدمتكاري كه ملحفه‎هاي تازه به اتاق آورده است.

قدرت سياسي: قدرت سياسي از پشتيباني گروه‎هاي مردم پديد مي‎آيد. اين قدرت از توانايي يك رهبر در كار كردن با مردم و نظامهاي اجتماعي براي به دست آوردن وفاداري و پشتيباني آنان سرچشمه مي‎گيرد. اين گونه قدرت در همة سازمانها پديد مي‎آيد.

گونه‎هاي قدرت از سرچشمه‎هاي گوناگوني پديد مي‎آيند، ولي آنها در عمل به هم پيوسته‎اند. هنگامي كه يك پايگاه قدرت از دست سرپرستان گرفته شود، كاركنان مي‎پندارند كه ديگر پايگاه‎هاي قدرت و نفوذ نيز رو به كاهش هستند. بررسي‎هاي ديگري كه صورت گرفته نشان مي‎دهند كه بهره‎گيري از يك پايگاه قدرت براي آنكه كارساز باشد، بايد با بافت سازماني سازگاري و تناسب داشته باشد. قدرت سياسي زماني رونق مي‎يابد كه پيرامون سازماني فني و نامعين است. اكنون به توضيح بيشتر اين‎گونه از قدرت مي‎پرازيم.

تدبيرهاي كاربردي براي به دست آوردن قدرت سياسي

چندين تدبير كاربردي در دست است كه رهبران مي‎توانند براي به دست آوردن قدرت سياسي آنها را به كار گيرند. دو نمونة‌همگاني آن عبارتند از دادوستد اجتماعي و اتحادها از گونه‎هاي متفاوت. داد و ستد اجتماعي بدين معني است كه «اگر شما براي من كاري بكنيد، من نيز براي شما كاري خواهم كرد». داد و ستد اجتماعي بر «هنجار داد و ستد متقابل» در جامعه استوار است كه بر پاية آن دو تن در يك پيوند پيوسته تعهد توانمندي براي بازپرداخت «ديون» خود به يك ديگر احساس مي‎كنند. هنگامي كه اين داد و ستد با كاميابي برگزار شود، هر يك از دو تن چيزي را كه مي‎خواستند به دست مي‎آورند. داد و ستد پيوسته به مدت زماني دراز به طور معمول به اتحادي خواهد انجاميد كه در آن دو كس يا بيشتر در يك گروه قدرت بلند مدتي شركت خواهند كرد تا بهره‎هايي را كه به طور برابر طلب مي‎كنند، به دست آورند.

يكي ديگر از راه‎هاي دست‎يابي به قدرت سياسي همانند شدن با يك پايور بالاتر و يا با شخصيت مهمي در درون سازمان است. آنگاه، چنانكه گفته مي‎شود، بخشي از قدرت وي نيز ‌«نصيب» شما خواهد شد. اغلب اين همانندي امتيازهاي ويژه‎اي براي شما خواهد داشت، و در بسياري از حالتها شما به نام نماينده يا سخنگوي شخصيت مهم‎تر سازمان شناخته مي‎شويد. ديگران دشواريهاي خود را به شما خواهند گفت، به اين اميد كه شما به آنان ياري خواهيد داد تا به پايور بالاتر دسترسي پيدا كنند. يك نمونه از همانندي حالت دستيار شخصي رئيس شركت است كه به نمايندگي از سوي وي با ديگران تماس برقرار مي‎كند.

نمونه‎هايي از تدبيرهاي كاربردي براي كسب قدرت سياسي