چكيده

پژوهش حاضر به بررسي رابطه بين شيوه هاي فرزندپروري با مكان كنترل در دانش آموزان پسر پاية سوم راهنمايي مي پردازد . به اين منظور 180 نفر از دانش آموزان پسر پاية سوم راهنمايي منطقه انگوت در استان اردبيل مورد مطالعه قرار گرفتند. گروه نمونه به صورت تصادفي خوشه اي انتخاب شده و در ابتدا پرسشنامة مكان كنترل نوويكي – استريكلند را پر كردند و سپس پرسشنامة شيوه ها فرزندپروري بانتون كه 15 سوال داشت اجرا شد. طرح پژوهش از نوع همبستگي و مدل تحليل داده ها رگرسيون گام به گام بود. نتايج پژوهش نشان داد خرده مقياسهاي ديكتاتوري و دموكراتيك به طور معني داري مكان كنترل را پيش بيني مي كنند. اما خرده مقياس هرج و مرج مكان كنترل را نمي تواند پيش بيني كند . اين يافته ها بين معني است كه هر چه شيوه ي فرزندپروري ادراك شده توسط دانش آموزان ديكتاتوري تر باشد مكان كنترل بيروني در آنان افزايش مي يابد و هر چه شيوه ي فرزندپروري ادراك شده دموكراتيك تر باشد مكان كنترل بيروني كاهش يافته و بر ميزان مكان كنترل دروني اشخاص افزوه مي شود.

كليد واژه ها: شيوه هاي فرزندپروري – مكان كنترل – ديكتاتوري – دموكراتيك- هرج ومرج

فصل اول

(طرح تحقيق)

فصل اول

مقدمه

خانواده اولين پايه گذار شخصيت ، ارزشها و معيارهاي فكري فرد است كه نقش مهمي در تعيين سرنوشت و سبك و خط مشي زندگي فرد در آينده دارد و اخلاق و صحت و سلامت رواني فرد تا حد زيادي در گرو آن است . واكنش كودك نسبت به محيط خود تحت تاثير موازين اجتماعي و فرهنگي و گروهي است كه در ميان آن بزرگ شده است از آنجا كه خانواده يك واحد اجتماعي است و ارزشها و معيارهاي اجتماعي از طريق آن به كودك منتقل مي شود ، به عنوان يك واسطه از لحاظ تاثير محيط اجتماعي بر كودك ، اهميت فراواني دارد ( احدي ، محسني ، 1378 ) .

محيط خانواده ، اولين و بادوام ترين عاملي است كه در رشد شخصيت فرزندان تاثير مي گذارد . نفوذ والدين در بچه ها تنها محدود به جنبه هاي ارثي نيست ، بلكه در آشنايي كودك با زندگي اجتماعي و فرهنگ جامعه نيز ، خانواده نقش بسيار مؤثري دارد . خانه محلي است كه در آن كودك امور مختلف را فرا مي گيرد و با مشاهده رفتار والدين راه و رسم زندگي را نيز با تقليد از رفتار و اعمال آنها فرا مي گيرد ( شريعتمداري ، 1367 ) .

تاثير خانواده بر رشد چنان بارز است كه با وجود اختلاف هاي موجود بين صاحب نظران روان شناسي ، بسياري از آنان در زمينه اهميت خانواده و تاثير آن بر رشد ، نقطه نظر مشترك دارند و اكثر روان شناسان صرف نظر از مكتبي كه به آن معتقدند ، كنشهاي متقابل بين والدين و فرزندانشان را اساس رشد عاطفي تلقي مي كنند ( بالبي ، فرويد ، نقل از برومند نسب ، 1373 ) .خانواده بنيادي ترين نهاد اجتماعي در تمدن بشر است كه از دير باز مورد توجه بسياري از انديشمندان علوم مختلف بويژه جامعه شناسان بوده است . اهميت خانواده به عنوان كانون اصلي زندگي فردي ، اجتماعي نقش و كاركرد آن در تكوين رشد و تعادل شخصيت و كنش هاي فردي ، چگونگي هويت فردي و اجتماعي و همچنين روابط تنگاتنگ و بلند مدت اعضاي خانواده دانست . سير تكامل و تحول خانواده از گذشته تا به امروز نشان مي دهد كه به دليل تغيير و كاهش كاركردهاي خانوادة امروزي نسبت به نقش ها و ضرورت هاي اين نهاد اجتماعي در گذشته ، همسران امروزي فقط به برآورد نيازهاي اوليه گذران عمر و پرورش فرزندان نمي انديشند . بلكه خواهان مصاحبت و همراهي و هم نوايي بيشتر با يكديگر و انسجام و سازماندهي روابط انساني و اجتماعي و زناشويي خود هستند ( قدسي احقر ، 1384 ) .

نيكلي ( 1971 ، به نقل از برومند نسب ، 1373 ) اظهار مي دارد ، جو حاكم بر خانواده و رفتار والدين مي تواند در چگونگي احساس فرد از خود و توانايي هايش مؤثر باشد . وي معتقد است كه حمايت افراطي والدين باعث مي شود كه كودك احساس بي كفايتي و عدم مقبوليت كند ، زيرا كه فرصت مستقل بودن و احساس مسئوليت از او گرفته مي شود . همچنين نيكلي معتقد است كه سلطة والدين ، همين واكنش ها را در كودك ايجاد مي كند . هر چند در ظاهر حمايت افراطي و سلطه گري دو صفت متفاوت و متضاد هستند ولي هر دو صفت اين ويژگي را دارند كه در كودك اين احساس را به وجود مي آورند كه ديگران براي او تصميم گيرنده هستند و خودش مسئوليتي در قبال شكست ها و پيروزي هايش ندارد .

نوويكي و كانتون ( 1966 ؛ نقل از ماسن و همكاران ، ترجمه ياسايي ، 1373 ) نشان داده اند كه كنترل و صميميت والدين متغيرهاي مهمي در رشد مكان كنترل كودك هستند و همچنين محيطي كه فرزندان در آن رشد مي يابند در رشد انتظارات تعميم يافته[1] آنها بسيار مهم است لذا ويژگيهاي شخصيتي والدين و ارتباط و تاثير آن بر ويژگي هاي شخصيتي فرزند ، به ويژه مكان كنترل اهميت زيادي دارد . فراهاني ( 1378 ) در اين مورد مي گويد اعتقاد به كنترل دروني اساساً در خانواده هايي آموخته مي شود كه در آن والدين گرم و صميمي و حامي كودكان هستند . آنها را به خاطر پيشرفت در كارهايشان تشويق مي كنند و سعي بر كنترل مستبدانه آنها ندارند . اين والدين در شيوه تربيت فرزندان داراي ثبات رفتاري هستند و سعي نمي كنند كه پيوسته قوانين خانه را تغيير دهند و يا سعي نمي كنند از تنبيه بيش از اندازه استفاده كنند . تحت چنين شرايطي بچه ها ياد مي گيرند كه به خاطر شكست هاي خود ، شرمندگي را پذيرا شوند ، همانطور كه در هنگام موفقيت احساس خوشبختي مي كنند ( ص 378 ) .

لفكرت ( 1967 ؛ نقل از پايان نامه كارشناسي ارشد سردروه ، 1381 ) راجع به اهميت رابطه والدين و فرزندان و تاثير اين روابط بر ويژگي مكان كنترل معتقد است : كودك در جريان رشد به سوي واقعيت آزمايي براي آگاهي از واقعيت ها و محدوديت هايش نياز به پرورش در خانه اي دارد كه در آن به طور پيوسته ، از محرك هاي آزارنده و ترساننده در امان باشد و حس او از آزادي براي كشف محيط اجتماعي خود افزايش يابد كه اين احساس آزادي او را به سوي دروني بودن سوق مي دهد . والديني كه انتظارات دروني بيشتري از فرزند خود دارند و به فعاليت هاي فرزندان پاداش مي دهند فرزند آنها داراي كنترل دروني مي شود . چون در چنين موقعيت هايي ، مهم ترين و اساسي ترين نكته اي كه كودك مي آموزد ، احتمال اخذ تقويت در قبال رفتارهاي خود است ؛ ولي چنان كه والدين رفتاري منع كننده ، محدود كننده و طردكنندة همراه با انتقاد و خصومت را به فرزندانشان اعمال نمايند ، فرزند آنها داراي مكان كنترل بيروني مي شود .

در كل شكل گيري انتظارات مربوط به مكان كنترل يا به عبارت ديگر تكوين بعد دروني و بيروني به رفتارهاي والدين ، اعضا و خانواده ، دوستان ، معلمان و رويدادهايي كه افراد با آن مواجه هستند و چگونگي برخوردها با اين رويدادها ، بستگي تام دارد ( نقل از پايان نامه كارشناسي ارشد لطيفي ، 1384 ) .

بل گردلر ( 1986 ؛ نقل از سيف ، 1379 ) ، بر اين باور است كه آنهايي كه خودشان را افرادي موفق مي پندارند ، احتمالاً شكست را به علت بي ثبات بيروني ، مثل : بيماري ، حالت روحي يا بخت و اقبال نسبت مي دهند و از اين طريق خودپندارة مثبت خود را حفظ مي كنند اما افرادي كه خودپندارة ضعيفي براي موفق شدن دارند ، انتظار كمي براي موفقيت در آينده دارند زيرا آنها موفقيت هاي خود را به عوامل بي ثبات و غير قابل كنترل نسبت مي دهند .

در فصل هاي بعدي به بررسي ارتباط بين شيوه هاي فرزند پروري[2] ادراك شده از سوي فرزندان در سه خرده مقياس دموكراتيك[3] ، ديكتاتوري[4] و هرج و مرج با مكان كنترل در نوجوانان پسر پرداخته شده است ، اميد است نتايج اين پژوهش و پژوهش هاي مشابه روشنگر و راهگشاي پژوهش هاي آتي گردد و به حول و قوه الهي زمينه اي ايجاد گردد تا نوجوانان و جوانان اين مرز و بوم به ويژه استان اردبيل و منطقه مورد پژوهش ( انگوت ) به ارزيابي درستي از امكانات ، استعدادها و محدوديت هاي خويش برسند و نردبان تكاملي حيات نفساني را به نحو احسنت طي كنند و شيوه‌هاي درست زندگي كردن را تجربه كنند ، نه زنده ماندن را .

بيان مسئله

چگونگي پرورش نسل جديد يكي از مهمترين اصولي است كه پيشرفت يك كشور بدان وابسته است ، به منظور تحقق اين امر شناخت نوجوان امري ضروري است . مسئله نوجوانان يكي از مشكلات قابل توجه عصر ماست . با رشد و توسعه و تحول در جوامع و صنعتي شدن آن ، فاصله نسل جديد و قديم از لحاظ افكار ، انديشه ها ، خواست ها ، عواطف و احساسات زياد مي شود و برخوردها و ناسازگاري هايي را بر خلاف خواست طرفين بوجود مي آورد . آنچه مسلم است اين است كه امروزه كودكان چيزهاي زيادي از طريق تجارب روزمره شان در تعامل با دنياي اجتماعي و فيزيكي ياد مي گيرند ولي مطلب قابل توجه در اين است كه پي ريزي شخصيت و رفتار كودك در خانواده شكل مي گيرد و والدين نقش بي همتايي در بوجود آمدن و شكل گيري شخصيت و نوع جهان بيني و طرز تفكر فرزندان خويش ايفا مي كنند ( احدي ، محسني ، 1378 ) .

يافته هاي متعددي ارتباط بين شيوه هاي فرزند پروري و مكان كنترل در نوجوانان را مورد بررسي قرار داده است . به دليل اينكه ، بطور كلي اواخر كودكي و نوجواني در رشد جهت عمل و به طور اخص ، رشد مفهوم سازي تعامل هاي شخص و محيط ( به عنوان مثال : پيشامدهاي عمل ـ نتيجه ) نقش حياتي دارد . آموزش خانواده و شيوه هاي تربيتي والدين بايد متناسب با رشد جهت گيري هاي مكان كنترل در طول اين دورة رشدي باشد كه اين بوسيله تحقيقات حمايت مي شود .

محققان متعددي از جمله كرامپن[5] ( 1982 ) ، پاريش و كوپلند ( 1980 ) ، لونسون ( 1973 ) ، ويچرن و نوويكي ( 1976 ) و نوويكي و شيويند ( 1982 ) نشان داده اند كه همبستگي هاي معنا دار جهت گيريهاي مكان كنترل در كودكان و نوجوانان در برگيرندة اشكال ساختاري خانواده (شايستگي هاي خانواده ، تعداد و نوع همشيران ) سبك هاي فرزند پروري والديني ( ثبات رفتار ، گرمي ، عاطفي ، حمايت ) و متغييرهاي جو خانوادگي است ( نقل از كرامپن ، 1989 ) .

سبك هاي فرزند پروريبه رفتار والدين و رابطه آن با صفات مختلف فرزندانشان اشاره مي كند كه محققان آن را بصورت گروههايي ، تحت عنوان سبك هاي فرزند پروري طبقه بندي كرده اند كه دامنه اي از رفتارها و برچسب ها همچون : نظم و انضباط ، مهرورزي ، تقويت و پذيرش براي طبقه بندي سبك هاي مختلف فرزند پروري بكار مي روند ( مكلون و مررل[6] ، 1998 ) .

نتايج بسياري از تحقيقات نشان مي دهد كه رفتارهاي والديني كه خود مختاري و احترام متقابل را تقويت مي كنند ، ممكن است با رفتارهاي مثبت نوجوانان همراه باشد ( مكلون و مورل ، 1998 ) .

تعداد محدودي از مطالعات در مورد ارتباط بين رفتارهاي والدين و جهت يابي مكان كنترل نوجوانان انجام شده است كه اين مطالعات با محدوديت هاي روش شناختي در تعريف و اندازه گيري رفتارها و ويژگي هاي والدين همراه بوده است . اما حاصل معمول اين نتايج نشان مي دهد كه رفتارهاي والديني و مكان كنترل با هم مرتبط هستند و مكان كنترل دروني اغلب به طور معنا داري با ثبات انضباطي ، استقلال متعادل و تقويت هاي رفتارهاي مثبت همبسته است ( به نقل از پايان نامه كارشناسي ارشد سردروه ، 1381 ) .

[1] - Generalization expectancies

[2] - Parental Styles Childrearing

[3] - Democratic

[4] - Authoritarian

[5] - Krampen

[6] - Mcclun & Merrell