همراه با پرسشنامه 

فصل اول

1ـ مقدمه

هدف از آموزش كمك به ارتقاء سطح يادگيري در دانش‌آموزان است. اما يادگيري موضوع مشخص واحدي نيست. بلكه تقريباً همه فعاليت‌هايي كه ما در طول زندگي انجام مي‌دهيم از تجارب يادگيري‌مان سرچشمه مي‌گيرد. ما موضوع‌هاي مختلف درسي و غيردرسي مانند رياضي، ادبيات، هنر، علوم ديني، طرز معاشرت را ياد مي‌گيريم. علاوه بر اين ما عواطف مختلف را نيز ياد مي‌گيريم. تهيه فهرست كاملي از آنچه كه انسان در طول زندگي ياد مي‌گيرد بسيار مفصل و شايد غيرممكن است. اما به طور كلي در مورد راهبردهاي مختلف يادگيري به دو نوع از راهبردها يعني راهبرد شناخت و راهبرد فراشناخت تأكيد شده است. در سال‌هاي اخير شاهد پيشرفت عظيم روانشناسي پرورش به سوي كشف اين راهبردها يعني راههاي ياد گرفتن و مطالعه كردن بوده‌ايم (سيف 1379).

در سالهاي اخير در مورد تأثير راهبردهاي شناختي و فراشناختي تحقيقات گوناگون صورت گرفته است و سعي بر آن بوده است در مورد اهميت و تأثير هركدام از راهبردها اطلاعات لازم به معلمان ارائه شود تا نحوه يادگيري به نحوه مطلوب‌تري امكان‌پذير گردد. نخستين بار هارلو[1] (1949) مفهوم فراشناخت (دانستن درباره دانستن) را در يك رشته آزمايشي كه با ميمونها انجام داد مطرح ساخت. براون[2] (1978) فراشناخت را به دو صورت زير معرفي كرده است:

1ـ آگاهي فرد از فعاليت‌ها يا فرايندهاي شناختي خود او

2ـ روشهاي مورد استفاده فرد براي تنظيم فرايندهاي شناختي خودش.

به سخن ديگر، فراشناخت از يك سو شامل موشهاي كنترول و نظارت بر يادگيري است. بنابراين آموزش راهبردهاي فراشناختي در پيشرفت تحصيل آموزش گيرندگان موثرتر از آموزش صرفاً راهبردهاي شناختي مي‌باشد (براون 1978).

2ـ بيان مسأله

سالهاست كه روانشناسان درصدد پاسخ دادن به اين سوالات هستند تا چرا بعضي دانش‌آموزان نسبت به بعضي ديگر از نظر پيشرفت تحصيلي موفق‌ترند؟ چه چيزي اين تفاوتها را رقم مي‌زند؟ براي پاسخ دادن به اين سوالات بررسي عواملي كه تصور مي‌شود موقعيت تحصيلي را تبيين مي‌كنند ضرورت پيدا مي‌كنند.

به مرور زمان روشن شده تاكيد تبيين و پيش‌بيني موفقيت و كاميابي تنها استفاده از راهبردهاي شناختي نيست. بسياري از دانش‌آموزان با استفاده از راهبرد شناختي مشكلات زيادي در فراگيري مطالب درسي دارند، در حالي كه دانش‌آموزان ديگر با تاكيد زيادتر روي راهبردهاي فراشناختي موفقيت تحصيلي بالايي را كسب كرده‌اند، و چه بسا افرادي را بشناسيم كه با استفاده از راهبرد شناختي درصد متوسط موفقيت تحصيلي را كسب كرده‌اند ولي با درنظر گرفتن راهبردهاي فراشناختي به موفقيت‌هاي زيادي در زندگي‌شان دست يافته‌اند (سيف 1979).

طي چند دهه گذشته تلاش‌هاي قابل ملاحظه‌اي جهت تبيين و كشف عوامل موثر بر موفقيت تحصيلي صورت گرفته. محققين در تبيين اهميت راهبردهاي فراشناختي در پيشرفت تحصيلي به نتايج قابل ملاحظه‌اي دست يافته‌اند و نشان داده‌اند كه چنانچه راهبردهاي فراشناختي را براي پيش‌بيني پيشرفت تحصيلي به راهبردهاي شناختي اضافه كنيم، پيش‌بيني پيشرفت تحصيلي به طور معناداري با احتمال بيشتري امكان‌پذير مي‌شود تا اينكه تنها از راهبردهاي شناختي استفاده مي‌كنيم (بوتچر[3]، 1999).

تمام مسائل فوق نشان مي‌دهد كه توسل به راهبردهاي شناختي براي تبيين پيشرفت تحصيلي كافي نيست، بنابراين اين مسائل نشان دهنده اين نكته است كه عامل مهم ديگري غير از راهبردهاي شناختي وجود دارد كه مي‌تواند در پيشرفت تحصيلي يا به طور كلي در موفقيت موثر باشد كه آن راهبردهاي فراشناختي است. اين ديدگاه اين سوالات را مطرح مي‌كند كه چه عامل دستاندركارند كه برخي افراد داراي راهبرد شناختي بالا در زندگي ضعيف عمل كنند و كساني كه راهبرد شناختي متوسطي دارند در كمال تعجب به خوبي عمل مي‌كنند.

تحقيقات نشان داده كه در غالب موارد تفاوت در توانايي نهفته است كه راهبرد فراشناختي ناميده مي‌شود كه شامل برنامه‌ريزي، كنترول نظارت و نظم‌دهي مي‌باشد و اين مهارت‌ها را مي‌توان به كودكان آموخت تا در امر تحصيلي عملكرد بالاتري نشان دهند (دمبو[4] 1994). تعدادي از محققين براين باورند كه علاقه به راهبردهاي فراشناختي تا حدي واكنش به اين باور است كه راهبرد شناختي تنها كليد پيشرفت تحصيلي است. آنچه در اين جا اهميت دارد اظهارات ضد و نقيض طرفداران و منتقدان راهبردهاي فراشناختي در زمينه توانايي اين مفهوم در پيش‌بيني پيشرفت تحصيلي است (ماير[5] و سالووي[6]، 1999). لذا پژوهش حاضر در راستاي همين تحقيقات به بررسي تاثير راهبردهاي فراشناختي توام با شناخت در مقايسه با راهبردهاي شناختي حرف در موفقيت تحصيلي دانش‌آموزان پسر و دختر مقطع متوسطه شهر و روستاهاي گيلان غرب مي‌باشد.

3ـ ضرورت و اهميت پژوهش

نظريه‌هاي راهبردهاي فراشناختي مفهوم جديدي است. هنوز هيچ كس نمي‌تواند دقيقاً بگويد كه تفاوت‌هاي ميان دانش‌آموزان در طول تحصيل‌شان تا چه حد مربوط به راهبردهاي فراشناختي مي‌شود. اما داده‌هاي موجود نشان ميدهند كه راهبردهاي فراشناختي مي‌تواند به اندازه راهبردهاي شناختي و گاهي اوقات بيش از آن قدرت پيش‌بيني داشته باشد، و همچنين عده‌اي معتقدند راهبردهاي فراشناختي را مي‌توان به كودكان آموخت و سطح آن را ارتقاء داد (دمبو، 1994).

از آنجايي كه طيف وسيعي از جمعيت كشورمان را دانش‌آموزان تشكيل مي‌دهند و در اين راستا مشكلات، آموزش و نحوه راهبردهاي متنوع آموزش در امر تدريس وجود دارد، لازم است تحقيقات در مورد روش‌ها و راهبردهاي مختلف در امر آموزش صورت گيرد تا كيفيت و آموزش ارتقاء يابد. و به همين جهت با توجه به تحقيقات انجام شده در خارج از كشور در مورد عامل فراشناخت به عنوان يك عامل مهم در پيشرفت تحصيل دانش‌آموزان لازم است اين عامل به صورت عميق‌تر مورد بررسي قرار گيرد. از طرف ديگر با توجه به وجود روشهايي جهت آموزش راهبردهاي فراشناخت به معلمان و دانش‌آموزان لازم است اين راهبردها صورت تاكيد تحقيقات در زمينه آموزش و پرورش قرار گيرد. به عنوان مثال فلاول[7] (1995) علاقه پژوهشگران به فراشناخت را ناشي از اعتقاد به كاربردهاي مهم آن در تعليم و تربيت ذكر كرده است. وي سپس به نقل از بيكر[8] (1991) خاطرنشان مي‌سازد كه شواهد پژوهشي حاكي از وجود حداقل 9 مورد نارسايي فراشناختي در دانش‌آموزان ضعيف‌تر در مقايسه با دانش‌آموزان قوي‌تر است. همچنين لفرانكو[9] (1997) مي‌گويد مهم‌ترين سهم فعلي روانشناس شناختي در روانشناس تربيتي تاكيد مجددي است كه بر يادگيري چگونه ياد گرفتن (فراشناخت) مي‌شود. او استدلال مي‌كند كه بهترين يادگيرندگان كساني هستند كه علاوه بر دانش در زمينه‌هاي خاص از دانش فراشناخت نيز برخوردار باشند دانش فراشناختي يعني اينكه فرد بداند چگونه كاري را انجام مي‌دهد، چگونه مسائل را حل مي‌كند، چگونه ياد بگيرد و حفظ كند، چگونه بفهمد و شايد مهمتر از همه چگونه اين فعاليت‌ها را زير نظر داشته باشد، ارزيابي تند و هدايت نمايد. بنابراين با توجه به نكات ذكر شده در فوق به نظر مي‌رسد هم از لحاظ نظري و هم از لحاظ كاربردي اين موضوع در امر آموزش موثر واقع شود.

4ـ اهداف پژوهش

هدف كلي پژوهش: در اين پژوهش سعي بر آن است كه دريابيم در استفاده از راهبردهاي فراشناختي و راهبردهاي شناختي كداميك براي پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان شهرستان گيلان غرب بهتر است و اينكه كداميك معيار بهتري براي پيشرفت تحصيلي است.

هدف جزئي پژوهش:

مقايسه دانش‌آموزان شهري با روستايي در استفاده از نوع راهبرد.

5ـ سوال و فرضيات پژوهش

سوال پژوهش

آيا بين دانش‌آموزان شهري و روستايي در استفاده از نوع راهبرد شناختي و راهبرد فراشناختي تفاوت وجود دارد؟

فرضيات پژوهش

1ـ كسانيكه از راهبردهاي شناختي توأم با فراشناختي استفاده مي‌كنند در مقايسه با كسانيكه از راهبردهاي شناختي صرف استفاده مي‌كنند موفقيت تحصيلي بيشتري دارند.

2ـ بين راهبرد فراشناختي و راهبرد شناختي رابطه مثبت معني‌دار وجود دارد.

3ـ بين راهبرد فراشناختي و موفقيت تحصيلي رابطه مثبت معني‌دار وجود دارد.

4ـ بين راهبرد شناختي و موفقيت تحصيلي رابطه مثبت معني‌دار وجود درد.

5ـ بين دانش‌آموزان دختر و پسر در استفاده از نوع راهبرد شناختي و راهبرد فراشناختي تفاوت معني‌داري وجود ندارد.

6ـ متغيرهاي پژوهش

راهبردهاي فراشناختي

تعريف مفهومي: آن دسته از راهبردهاي يادگيري كه نظارت بر راهبردهاي شناختي را برعهده دارند و عبارتند از دانش و كنترول خود و دانش و كنترول فرايند. دانش و كنترل خود شامل 3 بخش تعهد، نگرش و دقت است و دانش و كنترول فرايند شامل 3 بخش طرح‌ريزي، ارزش سنجي و نظم بخشي مي‌باشد (مارزينو و همكاران، 1989، ترجمه قدسي امقر، 1380، ص53)

تعريف عملياتي: عبارت است از نمره‌اي كه دانش‌آموزان در بخش‌هاي مربوط به راهبردهاي دانش و كنترل خود و دانش و كنترول فرايند كه در آزمون راهبردهاي يادگيري كسب مي‌كنند.

راهبردهاي شناختي

تعريف مفهومي: آن دسته از راهبردهاي يادگيري كه فرد براي پردازش اطلاعات مورد استفاده قرار مي‌دهد و عبارتند از: 1ـ راهبردهاي تكرار و مرور ويژه تكاليف ساده و پيچيده 2ـ راهبردهاي بسط ويژه تكاليف ساده و پيچيده 3ـ راهبردهاي سازمان‌دهي ويژه ساده و پيچيده (وينشتاين و ساير، 1986، به نقل از هيسو، 1997، ص45).

تعريف عملياتي: عبارت از نمره‌اي كه دانش‌آموزان در بخشهاي مربوط به راهبردهاي تكرار يا مرور، بسط يا گسترش معنايي و سازماندهي كه در آزمون راهبردهاي يادگيري كسب مي‌كند.

پيشرفت تحصيلي

تعريف مفهومي: پيشرفت در برگيرنده استعداد و توانايي و كار دانش‌آموز است. اين يك عنصر چندبعدي است. اين عنصر به گونه‌اي بسيار ظريف به رشد جسمي، اجتماعي، شناختي و عاطفي مربوط است. اين عنصر سعي كننده تماميت دانش‌آموزان است، اين عنصر به يك مورد خاص ارتباط ندارد، بلكه طي زمان و در طي زندگي دانش‌آموزان در مدارس عمومي و در سالهاي دانشگاه و زندگي كاري خود نشان مي‌دهد (استنبرگ، 1993 به نقل از اسماعيلي، 1376، ص70).

تعريف عملياتي: منظور از پيشرفت تحصيلي در اين پژوهش ميانگين نمرات پايان سال گذشته (83-1382) مي‌باشد.

محدوديت‌هاي تحقيق

هر تحقيقي داراي محدوديتهايي است كه برطرف كردن آن‌ها از عهدة محقق خارج مي‌باشد اين تحقيق نيز از اين امر استثنا مي‌باشد حال به ذكر اين محدوديت‌ها مي‌پردازيم.

[1] Harlow

[2] Brown

[3] Butcher

[4] Dembo

[5] Miyer

[6] Salevey

[7] Felavel

[8] Biker

[9] Lefranco